Sa kaniyang inisyatiba nagmula ang unang patak ng gatas sa kanilang lugar. Dahil sa kaniyang sinimulan, marami ang nahikayat hanggang sa sumigla ang paggagatasan sa kanilang bayan.

Siya si Yolanda Paches, 58, ng barangay Canahay, Surallah, South Cotabato. Isa sa mga miyembro ng Canahay Dairy Farmers Association (CADAFA) na inaasistehan ng DA-PCC sa University of Southern Mindanao (DA-PCC sa USM). Baon ang pagnanais na magkaroon ng maayos at tiyak na mapagkakakitaan, buong-loob niyang sinubukan ang negosyo sa paggagatas.

Si Yolanda ang kauna-unahang miyembro ng CADAFA na kaagad ginatasan ang Italian Mediterranean buffalo na ipinaalaga sa kaniya ng DA-PCC sa USM, matapos itong unang mabuntis at manganak noong 2017. Siya rin ang isa sa mga naghikayat sa iba pang mga miyembro na nag-aalinlangang gumatas dahil naaawa sila sa bulo at walang siguradong merkado noon para sa makokolektang gatas.

“Ako ang nagtiyaga na maggatas, noong una kalahating litro lang ang nakuha ko. Kung wala kasing magsisimula, walang susunod.  Sayang ang programa ‘pag nagkagayon,” ani Yolanda.

Sa tulong at suporta ng DA-PCC sa USM, lokal na pamahalaan ng Surallah at municipal agriculture office nito, tuluyang bumuhos ang gatas sa lugar.

“Sa totoo lang, hindi naging madali ang lakbayin namin dito sa programa ng paggagatas. Maraming naging pagsubok at balakid. Nguni’t lahat ng paghihirap namin noon ay nagbunga ng masaganang ani at mataas na kita dahil sa gatas ng kalabaw,” patotoo niya.

Base sa datos ng DA-PCC sa USM, nakakolekta si Yolanda ng kabuuang 1,034 litro ng gatas noong 2019. Siya ang isa sa may pinakamalaking ambag na aning gatas sa buong Canahay. Sa kasalukuyan, nakakukuha siya ng pitong litrong gatas mula sa dalawang Italian Mediterranean na kalabaw mula sa DA-PCC. Aniya, sa limang araw ay kumikita siya ng mahigit Php3,000 sa benta lang ng gatas.

Maliban sa pagbebenta ng gatas, ipinoproseso rin niya ang mga ito sa ibang produkto gaya ng chocomilk at pastillas.

Dahil sa pagiging bihasa niya sa paggagatas ng kalabaw, aniya, sa tuwing may on-the-job trainees ng kursong agrikultura sa kanilang lugar ay idinadala sa kaniya upang siya ang magdemonstrate o magturo ng wastong paraan ng paggagatas.

Katulong ni Yolanda ang kaniyang asawang si Romeo sa pag-aalaga ng kalabaw, na para sa kanila ay itinuturing nilang “bonding”. Bagama’t walang sariling lupa para pagtaniman at pagkuhanan ng pakain ng mga alaga ay nagsasariling sikap silang mag-asawa para maghanap at magkumpay ng pakain sa iba’t ibang bukid at maisan.

Si Yolanda ang naggagatas ng kalabaw habang si Romeo naman ang nagpapaligo sa mga ito at naghahanap ng pakain. Sa kasalukuyan, anim ang alagang kalabaw nina Yolanda. Isang crossbred na kalabaw galing sa provincial veterinary office mula sa kanilang buy-back program, dalawang Italian Mediterranean buffalo, isang dumalaga, at dalawang bulo.

Maliban sa pagiging maggagatas, Si Yolanda ay isa ring barangay health worker pero nasisiguro naman niya, aniya, na balanse ang oras niya sa pag-aalaga ng kalabaw at pagganap niya ng kaniyang tungkulin sa barangay.

“Ang paggagatas na ang pangunahin naming pinagkakakitaan. Nakatulong ito nang malaki para mapag-aral ko ang bunso kong anak at matustusan ang aming pang-araw-araw na gastusin,” ani Yolanda.

Para naman sa ibang ayaw gatasan ang kanilang mga alagang kalabaw, ganito ang kaniyang payo:

“Sana gatasan nila ang kanilang mga kalabaw kasi andoon ang kita. Kailangang maintindihan nila na dagdag kita ang gawaing ito at hindi dagdag pasanin.”